Rödovans sözleşmesi, ruhsat sahibinin maden hukukundan doğan işletme hakkını, üçüncü kişiye devretmesidir. Maden Kanunu’nun 4. maddesi, madenlerin Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğunu belirlemiştir. Taşınmazda bulunan madenler taşınmaz malikine ait değildir.
Devlet sahibi olduğu bu madenlerin çıkarılması için, gerçek veya tüzel kişilere işletme ruhsatı verir ve madenlerin çıkarılması sağlanarak, ülke ekonomisine katkı sağlanır. İşletme ruhsat sahibi, bu madenleri kendi yaptığı faaliyetlerle çıkarabileceği gibi, üçüncü bir kişiye işletme hakkını rödovans sözleşmesi ile devrederek, bir başkasının da madenleri çıkarması için bir anlamda yetki verebilir.
Rödövans sözleşmesinin tam anlamıyla bir kira sözleşmesi olduğu söylenemez. Çünkü, kira hukukunda kiraya veren konumundaki kişi, mal sahibidir. Rödövans sözleşmesinde ise, madenlerin mülkiyeti Devlet’e ait olduğu için, kiralama değil, ruhsat sahibinin işletme hakkını devretmesi söz konusudur. Bu anlamıyla rödovans sözleşmeleri, kira sözleşmesi olarak nitelendirilemez.
Rödövans sözleşmesi kanunda açıkça düzenlenmiş sözleşmeler olmadığından ve her ne kadar kira sözleşmesi olarak nitelendirilemeyeceği belirtilmiş ise de ürün kirasına ilişkin hükümler uygulanabilmektedir. Çünkü, rödövans sözleşmesi ile işletme hakkını devralan kişi, bunun karşılığında yani çıkardığı maden – elde ettiği ürün ölçüsünde, ruhsat sahibine bir ödeme yapmaktadır.
Her ne kadar madenler Devlet’in hüküm ve tasarrufu altında olsa da bu düzenlemeden kasıt, çıkarılmamış madenler için geçerlidir. Rödovansçı faaliyette bulunarak çıkardığı madenler üzerinde mülkiyet hakkına sahip olup, ruhsat sahibinin borçları hakkında da alacaklılarınca rödovansçının çıkardığı taşınır mal mahiyetine dönüşmüş madenler üzerinde haciz işlemi yapılamaz.
Kamu kurum ve kuruluşları ve iştirakleri hariç yeraltı kömür sahalarında rödövans sözleşmesi yapılamaz. Kamu kurum ve kuruluşları ve iştiraklerinin yeraltı kömür işletmelerinde aynı alan içinde, kot/kat farklılığı olması, giriş çıkışları ve havalandırmalarının birbirinden bağımsız olması halinde birden fazla rödövans sözleşmesi yapılabilir.
Ruhsat sahasında yapılan tüm imalatlara ilişkin haritaların hazırlanması, bulundurulması ve muhafaza edilmesi ruhsat sahibinin ve varsa rödövansçının sorumluluğundadır.
Maden sahasının rödovansçı tarafından işletilmesi halinde sevk fişlerini, ruhsat sahibi ile rödovansçı birlikte ya da ayrı ayrı bireysel olarak talep ederek alabilir.
Rödovans sözleşmesinin devam ettiği bir maden sahasının devri söz konusu olduğunda, devralacak kişiden rödövans sözleşmesinin varlığının kabul edildiğine dair taahhüt istenir ve bunun verilmemesi halinde devir işlemi gerçekleşmez.
Rödovans sözleşmesinin şekli
Kanunumuzda kural olarak sözleşme serbestisi ilke olduğundan ve kanunda bu sözleşmeye ilişkin açıkça bir düzenleme olmadığından, rödovans sözleşmesi herhangi bir şarta bağlı olmadan yapılabilir. Yazılı veya sözlü yapılması konusunda kanunda bu sözleşmeyle ilgili hükümler bulunmadığından, net bir bilgiye ulaşılamayacağı düşünülse de her şeyden önce olası bir ihtilafta iddiasını ispat etmek isteyen taraf için yazılı olması gereklidir. Bunun dışında, rödovans sözleşmesi Bakanlığın iznine tabi olması ve bilgi amacıyla Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne verilerek maden siciline şerh düşülmesi gerektiğinden, yazılı yapılması gerektiğini söylemek doğru olacaktır. İzin alınmadan yapılan rödövans sözleşmesine dayanılarak yapılan çalışmada, faaliyet durdurulur.
Bunun dışında rödovans sözleşmesinin sona ereceği tarihin gün/ay/yıl olarak tam bir tarih şeklinde belirtilmesi gerekmektedir. Rödövans sözleşmesinin sona erdiği tarihte sözleşme uzatılmamışsa, rödovansçının maden sahasındaki faaliyeti durdurulur.
Rödovans sözleşmesinde tarafların yükümlülük ve sorumlulukları
Maden Kanunu’nda yapılan düzenleme; “Maden ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmında veya tamamında üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödövans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, mali ve hukuki sorumluluklar rödövansçıya aittir. Ancak bu durum ruhsat sahibinin Maden Kanunundan doğan sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.” şeklinde ve
yönetmelikte yapılan düzenleme; “ Maden ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmında veya tamamında üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödövans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, mali ve hukuki sorumluluklar rödövansçıya aittir. Ancak bu durum ruhsat sahibinin Kanundan doğan teknik, mali ve hukuki konulardaki sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.” şeklindedir.
Bu düzenlemelere göre iş kazası, işçi alacağı gibi hususlar ile mali ve hukuki konulardaki sorumluluğun rödovansçıya ait olduğu belirtilmiştir. Ancak, ruhsat sahibine de Maden Kanunu’ndan ve diğer kanunlardan doğan sorumluluğunun devam ettiği hüküm altına alınmıştır. Ruhsat sahibinin Maden Kanunu’ndan doğan yükümlülüklerinden kasıt, Kanun’un muhatap olarak rödovansçıyı değil, ruhsat sahibini görmesinden kaynaklanmaktadır. Faaliyet raporu, işletme haritası, bilanço gibi düzenlenen bilgi ve belgelerin MAPEG’e verilmesinden ruhsat sahibi sorumludur. Bunun gibi, devlet hakkı ve benzeri isimler altında ödenmesi gereken harçların ödenmesinden de ruhsat sahibi sorumludur.
Rödovans sözleşmesinin sona ermesi
Hemen yukarıda belirtildiği gibi, rödövans sözleşmesinin bitiş tarihi açıkça yazılmalıdır. Bu süre bir yıldan az olamayacağı gibi, ruhsat süresinden de uzun olamayacaktır. Sürenin bitiminde taraflarca süre uzatımı yapılmazsa, sözleşme sona erecektir.